door Ruben Krutzen       

Tyrannosaurus had zeer krachtige kaken en tanden. Deze laatste werden 15 tot 18 centimeter lang, zo'n 30 cm inclusief wortel, en waren geschikt om botten te breken. De zaagranden maakten het mogelijk om grote brokken vlees af te scheuren. Volgens recente schattingen beet T. rex met een maximale kracht van 5.8 ton. De tanden waren niet zozeer geschikt als fileermessen, dan wel als sloophamers. De brede en dikke tanden lijken op bananen en zijn gekromd. Anders dan de nog grotere vleeseters als Carcharadontosaurus (13-14 meter) en Giganotosaurus (12-14 meter) leggen de kaken van Tyrannosaurus nadruk op bijtkracht. Soms wordt geopperd dat T. rex bacteriën tussen zijn tanden had en op die manier infecties kon verspreiden. Tyrannosaurus kon goed zien en ruiken. De herseninhoud bedroeg ongeveer 350 cm³.                                                                                   

In 1905 werd T. rex voor het eerst beschreven (Osborn, 1905) en sindsdien zijn een vijftigtal skeletten opgegraven. Wetenschappers weten steeds meer over de soort. Zo is onder andere bekend dat T. rex een rechte rug en staart heeft om de massieve kop te balanceren. Het dier liep dus niet rechtop zoals in oudere reconstructies wordt voorgesteld. Rechtop zouden de heupwervels te zwaar belast worden. Daarnaast was het dier waarschijnlijk warmbloedig zoals Bakker dat destijds voor de meeste dinosauriërs aantoonde. Ook zou T. rex voor de eigen jongen zorgen en deze verdedigd hebben bij bedreigingen in de vorm van andere dinosauriërs. T. rex heeft twee kleine armen van een meter lengte met klauwen die vrij nutteloos lijken. Het vasthouden van partners bij de paring en gebruik als jachtwapen lijkt onwaarschijnlijk. Beide armen (biceps) konden tweehonderd kilo optillen. De functie van beide armen is nog onduidelijk. Wellicht heeft Tyrannosaurus zijn armen niet nodig bij de jacht en zijn ze daarom klein van omvang. De bek is immers het belangrijkste aanvalswapen.

Afgietsel van 'Stan', KBIN te Brussel (foto F Lerouge)

De vraag of Tyrannosaurus aaseter of roofdier is kent een lange historie. Sommige wetenschappers en paleontologen  zoals Jack Horner (John R. Horner) beweerden dat T. rex een aaseter met stinkende adem was. Anderen zoals Robert T. Bakker zijn van mening dat Tyrannosaurus een actief roofdier en dus een jager was. Volgens Horner zou Tyrannosaurus tevens een rode kop gehad hebben om roofdieren weg te jagen. Tegenwoordig zijn de meeste wetenschappers het eens dat Tyrannosaurus zowel jager als aaseter was. Jagen zou echter primaire activiteit zijn. Vanwege het feit dat T. rex de grootste carnivoor in zijn habitat was wordt aangenomen dat hij een zeer grote energiebehoefte had. De rol van aaseter zou daarbij niet goed aansluiten. Daarnaast heeft Tyrannosaurus een zeer goed blikveld en scherpe ogen, anders dan de film Jurassic Park (1993) voorstelde. Goed ontwikkelde optiek kan wijzen op jachtgedrag. Ook het ruikvermogen van het dier is goed ontwikkeld. Dinosaurus expert Dr. Thomas Holtz Jr. is van mening dat T. rex goede optiek nodig had om te jagen op grote herbivoren als Triceratops.                                                                                                                       

Een van de meest interessante discussies wat betreft T. rex is de vraag welke kleur en textuur de huid van het dier had. Kleurpigmenten worden uiterst zelden gevonden. Waarschijnlijk had Tyrannosaurus camouflagekleuren met bruine, groene of donkere kleuren. Wellicht met strepen of stippen. Lichtere kleuren vallen eerder op tussen overwegend groene planten en bomen. Tyrannosaurus zou met lichte kleuren relatief snel opvallen tussen groen gebladerte.  Wetenschappers zijn het niet eens of Tyrannosaurus schubben of veren had. Combinatie van beide structuren zou tevens een mogelijkheid zijn. Door de vondst van een aantal aan T. rex verwante dinosauriërs (onder andere Dilong paradoxus en Yutyrannus huali is duidelijk geworden dat bij voorlopers veren aanwezig waren. Laatstgenoemde soort leefde 124.6 miljoen jaar geleden te China in relatief koude klimaten (tien graden) en had een soort van proto-veren, primitieve veren, voorlopers van veren of op dunne haren gelijkende structuren. Wellicht hadden ze die structuren om warmteverlies te beperken. Ook al had die dinosaurus op veren gelijkende structuren, vliegen kon de negen meter lange Yutyrannus niet. Een andere discussie betreft de snelheid van T. rex. Tegenwoordig wordt aangenomen dat Tyrannosaurus een snelheid van 40 kilometer per uur haalt. Niet alle wetenschappers zijn het hier over eens. Voor hoge snelheden zou T. rex grote beenspieren nodig hebben. Hoe groter en sterker de spieren, hoe sneller het dier. Omvang van botten is in dat opzicht ook belangrijk.

Maar had de T. rex nu schubben, veren of op veren gelijkende structuren? Deze vraag of T. rex veren had is vooralsnog moeilijk te beantwoorden. Het feit dat voorouders veerachtige structuren hebben zegt weinig tot niets over Tyrannosaurus rex. Feit is dat er tastbaar bewijsmateriaal bestaat dat T. rex schubben had. Zo is in de jaren negentig een huidafdruk gevonden met een lengte van tien centimeter waarop duidelijke op schubben gelijkende structuren aanwezig zijn. In 2002 werd in Montana bij specimen ‘Wyrex’ (BHI 6230) een fossiel met schubafdrukken gevonden. Huidafdrukken zijn zeldzaam omdat de huid doorgaans snel vergaat, en de bewaring van mogelijke afdrukken afhankelijk is van het type sedimentatie. Het American Museum of Natural History stelt (anno 2015) dat T. rex mogelijk als jong dier donsveren of haren gehad zou kunnen hebben om warmte vast te houden. Echter, als het dier ouder werd zouden deze haren of veren overbodig worden. Volwassen dieren zouden geen (primitieve) veren, maar schubben hebben. De gevonden huidafdrukken met schubben zijn van volwassen of nagenoeg volwassen dieren. Verschillende paleontologen zijn sceptisch wat betreft op veren gelijkende structuren. Een gehoord argument is dat geen veerafdrukken bij T. rex fossielen zijn gevonden, terwijl empirisch bewijs bestaat in de vorm van schubafdrukken.

Reconstructie van een Tyrannosaurus (illustratie door Durbed, CC)

Mijns inziens is dit empirisch bewijs nodig voor geconcludeerd kan worden dat T. rex veren had. In de eerste plaats tonen gevonden huidafdrukken aan dat T. rex schubben of op schubben gelijkende huidstructuren had. Schubben zijn relatief hard en zorgen voor protectie bij aanvallen van andere dinosauriërs. Bij verdediging en aanval kunnen ze van pas komen. Ze vormen een soort harnas of beschermingslaag, anders dan veren die een relatief zwakke bescherming bieden. In de tweede plaats is het nuttig af te vragen welk nut veren hebben in subtropische klimaten voor vier tot acht ton wegende dieren. Haar en veren kunnen bij grote dieren voor oververhitting zorgen. Tegenwoordig hebben olifanten en neushoorns ook weinig haar met op leer of schubachtige gelijkende huid. Van andere grote theropoden is bekend dat schubben de norm waren. Onder andere van Carnotaurus, Tarbosaurus en andere vleeseters is bekend dat schubben het huidoppervlak bedekten. In juni 2015 werd bekend dat schubben het meeste voorkwamen bij dinosauriërs (Cookson, 2015).  Schubben zijn een unieke vorm van lichaamsbedekking en mogen niet gelijk worden gesteld met naakte huid. Empirisch en rationeel gezien is het logisch aan te nemen dat T. rex grotendeels of helemaal bedekt was met schubben of op schubben gelijkende texturen. Het aanwezig zijn van primitieve ‘veren’ of andere haarachtige structuren is echter niet volledig uit te sluiten, vooral niet bij jonge Tyrannosaurus exemplaren. Wellicht is tevens een combinatie van beide structuren mogelijk. ‘Moderne’ veren zoals wij die nu terugzien bij vogels zijn echter uitgesloten. Opmerkelijk is dat National Geographic met behulp van de laatste wetenschappelijke technieken en inzichten een T. rex (juni 2015) met overwegend schubben en enkele ‘haarachtige’ structuren construeerde. Deze structuren zijn echter nooit in fossiele vorm aangetroffen: het bestaan van die structuren is niet empirisch verifieerbaar.

En hoe zit het met de Tyrannosaurus in Jurassic Park (1993)? Het argument dat sommige wetenschappers stellen dat Tyrannosaurus foutief is afgebeeld in Jurassic Park (1993) stoelt op een zekere onwetendheid. Ten eerste moet men rekening houden met het feit dat het een science fiction verhaal betreft. In de filmversie wordt duidelijk gemaakt dat DNA structuren door modificatie veranderd of aangepast zijn. Amfibie DNA is gebruikt om de gaten in dinosaurus DNA op te vullen. Door modificatie kan het uiterlijk en de huidstructuur veranderen. Schubben zijn dus te rechtvaardigen. Maar desalniettemin hebben de filmmakers getracht de T. rex zo waarheidsgetrouw mogelijk tot leven te wekken. Zoals eerder vermeld, empirisch bewijs in de vorm van fossielen toont aan dat Tyrannosaurus schubben of schubachtige structuren had. Het vermoeden dat vele theropoden veren of op veren gelijkende structuren hadden, was er al toen de film werd gemaakt, maar het idee was zeker niet mainstream, en vele belangrijke vondsten op dat vlak werden pas later bekend. De vraag kan gesteld worden waarom de filmmakers van de laatste film in de serie, Jurassic world, de kans hebben laten liggen om theropode dinosaurussen van veren te voorzien. Wellicht vond men dit een financieel risico. 

Wetenschappers weten niet of  T. rex veer- of haarachtige huidbedekking had.  Feit is dat T. rex schubben had, fossielen tonen dat aan. We kunnen stellen dat Tyrannosaurus ófwel geheel bedekt was met schubben óf een combinatie had van schubben en veerachtige structuren. Veren zoals bij moderne vogels zijn uitgesloten. Een ‘alleen veren’ optie is tevens uitgesloten.

Classificatie

Taxonomische indeling

Rijk: Animalia (Dieren)

Stam: Chordata (Chordadieren)

Klasse: Reptilia (Reptielen)

Onderklasse: Diapsida

Infraklasse: Archosauromorpha

Superorde: Dinosauria (Dinosauriërs)

Orde: Saurischia

Onderorde: Theropoda

Infraorde: Tetanurae

Superfamilie: Tyrannosauroidea

Familie: Tyrannosauridae

Onderfamilie: Tyrannosaurinae

Geslacht: Tyrannosaurus (Osborn, 1905)

Literatuur

A Feathered Tyrant (2015). American Museum of Natural History. Retrieved January, 2, 2016. Link 

Cookson, C. (2015). Palaeontology: Scales tip against dinosaur feathers. FT magazine. Retrieved January, 6, 2016. Link

Constable, M. (1995). Tyrannosaur skin inprint found in Alberta. Archives of the dinosaur Mailing List. Retrieved January 2, 2016. Link

Feathers on the big, feathers on the small, but feathers for dinosaurs one and all? Retrieved January 2, 2016. Link

Holtz, T. (2013). The Life and Times of Tyrannosaurus rex. Youtube. Retrieved January 6, 2016. Link 

Neal, L. (2008). One hundred years of Tyrannosaurus rex: the skeletons. In Larson, Peter; and Carpenter, Kenneth, editors. Tyrannosaurus Rex, The Tyrant King. Bloomington, In: Indiana University Press.

Palmer, D., & Cox, B. (1989). De Geïllustreerde Encyclopedie Van Dinosauriërs En Prehistorische Dieren. Uitgeverij Konemann.

Philips, I. (2015). ‘Jurassic World’ completely ignores these important discoveries scientists have made about dinosaurs. Business Insider. Retrieved January 6, 2016. Link 

Tyrannosaurus. Wikipedia, the free encyclopedia. Retrieved January 2, 2016. Link