door Johan Vellekoop - dinsdag 29 januari 2019

Paleontologie is een wetenschappelijk onderzoeksgebied. Om paleontoloog te worden zal je dus aan ergens aan een universiteit moeten gaan studeren. Hiervoor is het noodzakelijk om in ieder geval Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (Nederland) of Algemeen Secundair Onderwijs (België) te doen. Omdat biologie, wiskunde, natuurkunde en scheikunde belangrijke onderdelen zijn van paleontologie, is het aan te raden om in Nederland een van de profielen Natuur & Gezondheid of Natuur & Techniek of in België de tweede graad met studierichting Wetenschappen te volgen.

Nadat je je middelbare school hebt afgerond komt de grote vraag: Waar wil ik gaan studeren? Een studie paleontologie is er niet in Nederland of België. Wel zijn er uiteraard Biologie en Aardwetenschappen of Geologie. Paleontologie is eigenlijk een mix van kennis uit deze beide vakgebieden. Je hebt begrip van de ecologie en morfologie van een plant of dier nodig om hun fossielen te kunnen bestuderen, en een kennis van gesteentelagen, klimaat en milieu om ze te kunnen begrijpen. Het komt er dus op neer dat je, óf in het buitenland gaat studeren, of in Nederland of België een studie Biologie of Geologie zal moeten volgen.

Waar je het beste kunt gaan studeren hangt natuurlijk van een heleboel factoren af. Wat is je voornaamste interesse? Ben je bereid om ver weg in het buitenland te gaan studeren? Is het voor jou belangrijk om snel een baan te vinden?

Interessegebied

Voor sommigen het is van het begin af aan duidelijk: ik wil dinosauriërs bestuderen. In de wetenschap valt dat onder de ‘vertebratenpaleontologie’. Zeker met de media-aandacht voor de Tyrannosaurus van Naturalis, de Diplodocus van het Oertijdmuseum en de Plateosaurus van het KBIN, spreekt deze mogelijkheid tot de verbeelding. Ondanks dat de vertebratenpaleontologie grote interesse geniet, is het geen makkelijke richting om in Nederland of België te studeren. Er zijn in onze landen weinig experts actief op dit gebied, en het is relatief moeilijk om onderzoeksfinanciering te bemachtigen. Waar er in de lage landen weinig mogelijkheden zijn voor de vertebratenpaleontologie, zijn er in het buitenland aanzienlijk meer opties. In landen als Duitsland, Engeland en de Verenigde Staten zijn veel gespecialiseerde paleontologische studies, die je een goede start kunnen geven, voor een carrière in de paleontologie. Denk hierbij aan universiteiten als de Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität (Bonn) en Universität zu Köln in Duitsland; de University of Bristol en University of Edinburgh in het Verenigd Koninkrijk; en Yale University; University of Chicago; Harvard; University of Michigan, Ann Arbor en Pennsylvania State University in de Verenigde Staten.

Voor wie het een te grote stap is om na de middelbare school meteen zo ver in het buitenland te gaan studeren, kan er voor kiezen om een bachelor in de biologie of geologie te doen hier in Nederland of België, om vervolgens een master te doen in het buitenland. Hoewel deze optie nog door weinig mensen wordt benut (het is heel makkelijk op van de bachelor rechtstreeks in de master te rollen, aan dezelfde universiteit), biedt het bachelor-master systeem een geweldige mogelijkheid voor mensen die zich willen specialiseren in de paleontologie. Denk hier dus serieus over na. Het kan erg vanzelfsprekend lijken om je een master te volgen aan je vertrouwde universiteit, maar wie vertebratenpaleontoloog wil worden, moet zich onderscheiden, en dit kan een goede manier zijn.

Niet iedereen wil natuurlijk vertebratenpaleontoloog worden. De paleontologie biedt zo veel meer! Je kan je werkelijk op alle verschillende soorten fossielen specialiseren (planten, koralen, schelpen, foraminiferen etc.). Waar je het beste kunt gaan studeren is sterk afhankelijk van het type fossielen dat je interesse heeft. In Nederland en België zijn bijvoorbeeld relatief veel mogelijkheden op het gebied van micropaleontologie (foraminiferen), palynologie (pollen, sporen en dinoflagellaten) en mollusken (gastropoden, bivalven). Vaak worden deze fossielen gebruikt voor de reconstructies van klimaat- en milieuveranderingen in het geologische verleden.

Een bacheloropleiding in Nederland of België

Wie in Nederland of België wil beginnen (of blijven) zal zich dus moeten richten op een studie biologie of geologie. Maar waar kan ik dat doen dan? Binnen de bacheloropleidingen geologie heb je in Vlaanderen de keuze uit de Universiteit Gent en de KU Leuven, in Nederland tussen de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam, in de laatste gevallen onder de brede noemer “Aardwetenschappen”. Ook de Technische Universiteit Delft biedt een studierichting “Technische Aardwetenschappen” aan, maar deze studie is geheel niet gericht op de paleontologie. Van al deze opleidingen is de bachelor Aardwetenschappen aan de Universiteit Utrecht veruit de grootste. In Utrecht ligt de focus veelal op micropaleontologie, met veel aandacht voor klimaat- en milieuveranderingen in het geologische verleden. Ook zijn er vakken die zich richten om de paleobotanie (fossiele planten) en vertebratenpaleontologie. Een goede richting om je voor te bereiden op een carrière in de paleontologie dus. De bacheloropleiding aardwetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam is kleiner dan die van Utrecht, en geeft een goede, brede geologische basis, hetzij met minder focus op de Paleontologie. Ook aan de bacheloropleiding geologie aan de Universiteit Gent zijn klimaat- en milieuveranderingen in het geologische verleden belangrijke thema’s. Hiernaast zijn er vakken als “De biosfeer: dieren”; “De biosfeer: planten”; “plantenpaleontologie” en “dierenpaleontologie”, algemene vakken die een goede voorbereiding zijn op paleontologische vervolgstudies. De bacheloropleiding KU Leuven geeft wederom een brede geologische basis, met enkele vakken speciaal gericht op de micropaleontologie en paleontologie van ongewervelden (invertebraten). Indien een bacheloropleiding biologie toch beter zou passen, dan zijn de KU Leuven, de Universiteit Gent, de Universiteit Utrecht en de Universiteit Leiden goede keuzes om ook paleontologische kennis te verkrijgen. Met name voor hen die verder willen gaan in de vertebratenpaleontologie kan biologie de beste optie. Binnen de bachelor biologie van de KU Leuven kunnen o.a. de geologische vakken "Algemene paleontologie" en "Paleobiologie" gekozen worden. Dit zijn vakken waarbij biologie- en geologiestudenten samen lessen, practica en excursies volgen en waarbij fossielen op diverse manieren bestudeerd en geanalyseerd worden. Via het Leuvense minoren systeem is het bovendien mogelijk om na het succesvol afronden van de bachelor biologie met een minor geologie alsnog in te stappen in de master geologie. De bacheloropleiding biologie in Utrecht biedt veel mogelijkheden om selectief vakken van de opleiding Aardwetenschappen te volgen, zodat je een goede biologische kennis kan combineren met de benodigde aspecten van de geologie. De bacheloropleidingen biologie van zowel de Universiteit Gent als de Universiteit Leiden zijn meer gericht op de biologie dan op de paleontologie, maar kunnen wel een goede basis geven, vooral voor hen die geïnteresseerd zijn in de vertebratenpaleontologie.

Een masteropleiding in Nederland of België

Nadat je een bacheloropleiding biologie of geologie hebt gevolgd in Nederland of België, komt het moment dat je moet kiezen voor een masteropleiding. Ga niet automatisch verder aan dezelfde universiteit, maar denk goed na over wat voor jou de beste plek is om verder te studeren. Een masteropleiding volgen aan een andere universiteit dan waar je je bacheloropleiding hebt gedaan kan soms erg slim zijn. Zoals eerder besproken kan het verstandig zijn om een masteropleiding in het buitenland te volgen. Ook in Nederland en België zijn er ook verschillende masteropleidingen die je kunnen helpen met een specialisatie in de paleontologie. In België is er de masteropleiding geologie aan de KU Leuven, waarin je een specialisatie in de biogeologie kan doen. In deze master wordt ook een aantal vakken met paleontologische inhoud aangeboden, zoals Micropaleontologie en paleomilieureconstructie (in samenwerking met UGent), Evolutie van de geobiosfeer (met VUB) en Stratigrafie. Aan de UGent is er minder paleontologische specialisatie mogelijk. In Nederland geeft de masteropleiding “Earth, Life and Climate” van de Universiteit Utrecht de beste mogelijkheden tot specialisatie in de paleontologie. Via de studie-track Biogeosciences and evolution is het mogelijk om vakken als “Vertebrate evolution” en “Evolutionairy paleobiology en proxies” te volgen.

Hoewel de masteropleidingen in Nederland en België dus enkele vakken in de paleontologie voorzien, is het belangrijk om je te realiseren dat deze vakken maar een klein deel van het curriculum uitmaken. Als je als doel hebt om paleontoloog te worden, zal je alles uit deze vakken moeten halen wat er in zit. Daar bovenop zal je hard moeten werken om een specialisme uit te bouwen, en je te onderscheiden van andere studenten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het kiezen van de juiste onderwerpen voor je bachelorscriptie en masterscriptie. Zoek een paleontoloog die een onderzoek doet dat jouw persoonlijke interesse wekt, en probeer bij die onderzoeker je afstudeeronderzoek te doen. Ook hiervoor geldt: overweeg ook opties in het buitenland! Misschien is studeren in het buitenland nog wat te veel voor je, maar een korte onderzoeksperiode aan een buitenlandse universiteit doorbrengen kan een geweldige stimulans zijn, op je weg naar een carrière als paleontoloog.

Extracurriculaire activiteiten

Het is niet gemakkelijk om paleontoloog te worden. De enige manier om paleontoloog te worden is door heel hard te werken. Omdat we in Nederland en België geen volledige studie paleontologie hebben, is het moeilijk om voldoende kennis en ervaring op te doen. Kennis en ervaring die je nodig hebt om verder te komen. Om deze reden is het aan te raden om naast de vakken die je tijdens je bachelor- en masteropleiding volgt, ook enkele extracurriculaire activiteiten te ondernemen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de zogenaamde Honours Programmes, speciale programma’s die je in de avonduren naast je studie kan volgen. Deze programma’s kunnen helpen met het opdoen van extra kennis, en staan bovendien goed op je CV. Interessante Honours Programmes zijn “Evolutionary Origin of Life and its Driving Forces” (A_HP001) van de VU Amsterdam, en “Crises in Biology” (4609HCLCB) van de Universiteit Leiden. Je kan deze programma’s ook volgen als je aan een andere universiteit studeert. Naast de Honours Programmes is het zeker de moeite waard om deel te nemen aan 1 (of meerdere) "summer schools". Een goede optie hiervoor is bijvoorbeeld de Paleontologische Veldstage in Polen, van de Belgische Vereniging voor Paleontologie, waarmee je ervaring op kan doen met de opgraving van fossiele vertebraten uit het Trias van Krasiejów. Ook in bijvoorbeeld de Verenigde Staten worden verschillende van dit soort summer schools georganiseerd. Dit soort ervaringen kunnen ongelofelijk helpen met het opdoen van ervaring en het netwerken binnen de paleontologische gemeenschap. Een andere manier om een netwerk op te bouwen is door lid te worden van verenigingen als de Belgische Vereniging voor Paleontologie en de Paleobiologische Kring van Nederland en Vlaanderen. Dit soort verenigingen zijn een laagdrempelige manier om in contact te komen met andere paleontologen, van studenten tot en met professoren. 

Promoveren

Na het behalen van je diploma volgt de moeilijkste stap: het vinden van een plek om te doctoreren/promoveren. Promotieplekken liggen niet voor het oprapen en er zijn veel studenten die willen gaan promoveren. Je zal dus echt boven het maaiveld uit moeten steken. Maar: als je enthousiast bent, is dat zeker mogelijk. De eerder genoemde extracurriculaire activiteiten zullen hier dus in je voordeel werken. Hiernaast geldt nog meer dan bij je studie: wees flexibel. Het kan goed zijn dat je bijvoorbeeld naar Duitsland of England zal kunnen of moeten gaan om een passend doctoraal onderzoek  te vinden. Wees echter niet té kieskeurig en blijf geduldig zoeken totdat je iets geschikt vindt. Uiteindelijk is alles mogelijk!

Links

Bacheloropleidingen:

• Bachelor Geologie (KU Leuven)
• Bacholor Geologie (Ugent)
• Bachelor Aardwetenschappen (Universiteit Utrecht)
• Bachelor Aardwetenschappen (VU Amsterdam)
• Bachelor Biologie (KU Leuven)
• Bachelor Biologie (Ugent)
• Bachelor Biologie (Universiteit Utrecht)
• Bachelor Biologie (Universiteit Leiden)

Masteropleidingen

• Master Geologie (KU Leuven)
• Master "Earth, Life & Climate (Universiteit Utrecht)
• Master Biologie (KU Leuven)